Travma Sonrası Stres Bozukluğu, bireyin yaşamını tehdit eden yahut ruhsal bütünlüğüne zarar veren olayları (örneğin; kazalar, doğal afet, cinsel veya fiziksel saldırı, savaş, diğer travmatik deneyimler) deneyimledikten sonra ortaya çıkan, uzun süreli ve yoğun stres tepkilerini tanımlar. Travma sonrası, kişi sanki olayı tekrar yaşıyormuş gibi zihinsel ve duygusal tepkiler gösterir; bu durum, günlük işlevselliğini ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir.
TSSB, sadece bir kez yaşanan yoğun duygu değil; olayın ardından aylar, hatta yıllar boyunca sürebilen, insanların önemli yaşam aktivitelerini engelleyen, fiziksel ve psikolojik izlerin izini sürer.
TSSB Belirtileri
TSSB’de belirtiler genellikle üç ana kümede kendini gösterir: yeniden yaşama, kaçınma ve aşırı uyarılma. Kişi, travmayı yeniden deneyimlemeye sebep olan içsel ya da dışsal uyaranlara karşı şiddetli tepkiler verir.
Yaygın belirtiler:
- Flashback ve gece kabusları: Travmatik olayın istemsiz anılarla zihne gelmesi, canlı şekilde tekrar yaşanması.
- Kaçınma davranışları: Travmaya ait düşüncelerden, konuşmalardan, yerlerden veya kişilerden kaçınma.
- Duygusal uyuşma: Kişinin duygularını bastırması, sevgi, umut, sevinç gibi duyguları yaşayamaması.
- Artmış tetikte olma: Ani ürkmeler, aşırı irkilme, hiperaktivite, aşırı dikkatli ve uyanık olma hali.
- Uyku ve konsantrasyon bozuklukları: Sürekli yorgun hissetmek, konsantrasyon kaybı, uykusuzluk.
- Suçluluk, umutsuzluk, yabancılaşma: Umutsuzluk, kendini suçlama ya da çevreyle bağ kuramama hali.
TSSB Nedenleri
TSSB gelişiminde çeşitli etkenler iç içe geçerek rol oynar:
- Travmanın Türü ve Yoğunluğu: Özellikle insan kaynaklı travmalar (saldırı, istismar, savaş) genellikle daha kalıcı etki bırakır.
- Çocuklukta Yaşanan Travmalar: Erken yaşta istismar, ihmal, aile içi şiddet gibi yaşantılar, kişide duygusal zorluklara zemin hazırlar.
- Biyolojik Yapı ve Duygusal Dayanıklılık: Stres hormonlarına ve duygusal yüklenmelere karşı duyarlılık bireyden bireye farklılık gösterir.
- Sosyal Destek Eksikliği: Travmanın ardında yeterli psikososyal destek yoksa, travmanın etkileri uzayabilir.
TSSB Tanısı Nasıl Konur?
Uzman tarafından yapılan klinik değerlendirme ve DSM-5 kriterleri ışığında tanı konur. Kriterler arasında aşağıdakiler öne çıkar:
- Kişinin travmatik bir olay deneyimlemesi
- Olayla ilgili sık aralıklarla zihinde geçmesi, flashback yaşanması
- Bu konuyla ilgili düşünce ya da durumlardan kaçınma
- Artmış uyarılmışlık ve tetikte olma hali
- Bu belirtilerin en az 1 ay sürmesi ve kişinin sosyal/iş yaşamını bozacak düzeyde olması
TSSB Tedavisi
TSSB, uzun vadede oldukça yıpratıcı olabilir; fakat güncel psikoterapi yöntemleri ile olumlu sonuçlar alınabilmektedir:
- Travma Odaklı BDT: Travmaya bağlı irrasyonel düşüncelerin değiştirilerek yeniden değerlendirilmesini sağlar.
- EMDR Terapisi: Göz hareketleri ile travmatik anıların yeniden işlenmesine destek olur.
- SSRI Antidepresanlar: Biyokimyasal düzenlemeyi destekleyerek semptomları hafifletebilir.
- Gevşeme ve Farkındalık Teknikleri: Nefes egzersizleri, meditasyon ve beden çalışmaları kaygıyı azaltmaya yardımcı olur.
Terapi Bağlantısı ve Sosyal Destek: Güvenli ilişki temelli terapi ve destek ağlarının varlığı iyileşmeyi güçlü biçimde destekler.